“Латиница — орыстарға қарсы күрес!”

Өткен апта соңын­да латын қар­піне көшудің зия­ны тура­лы жазған оқыр­ма­ны­мы­здың хаты пор­тал фору­мын­да қызу пікір­та­лас тудыр­ды. Мақа­лаға пікір біл­дір­ген 40 астам оқыр­ман­дар екі­ге бөлін­ді: кей­біре­уі хат­тың авто­рын сынап жат­са, басқа­сы қол­дау көрсетті.

 

Автор: Жан­на БИСАРОВА

 

Естеріңіз­ге сала кетей­ік, 25 қан­тар­да “Қай­дағы лати­ни­ца­ны айтып тұр­сыз!” деген мақа­ла­да Дани­яр Наурыз есім­ді оқыр­ма­ны­мыз қазақ тілі үшін латын қар­піне көшудің пай­да­сы­нан зия­ны көп, деген пікір біл­дір­ген еді.

“Лати­ни­ца­ға тая­у­да көш­кен өзбек­тер мен түрік­пен­дер аң-таң: жастар Кеңес Одағын­да жазы­лған еңбек­тері­нен бей­мәлім, кәрілер жаңа туын­ды­лар­дан шорқақ. Сыр­тқы күш­тер­дің, әлде жер­гілік­ті топас­тар­дың баста­ма­сы ма бей­мәлім, бірақ лати­ни­ца­ны енгі­зу ара­мы­зға жік сал­мақ. Кирил­ли­ца­да шыға­ры­лған мың­даған оқулы­қтар, энцик­ло­пе­ди­я­лар­дың лати­ни­ца­ға ауда­ры­лған­нан Құл­мұ­хам­мед сияқты базар­ком­дар ғана пай­да­сын көреді”, деп жазған еді ол “Лати­ни­ца­ға көшу — кеса­патқа ұшы­рау” деп аталған хатын­да.

Бұл мақа­лаға әдет­те­гі­ден пікір­лер көп түсіп­ті, бір қызы­ғы олар­дың көбісі орыс тілін­де жазы­лған екен.

“Автор дұрыс мәсе­ле көтер­ген. Боя­у­шы — боя­у­шы деген­ге сақлын бой­ай­ды­ның кей­піне түсіп отыр­мыз. Айты­лып оты­рған мәсе­ле­лер­ден басқа кирил­ли­ца әлі­п­биі­мен оры­стіл­ділер­ге де қаза­қ­ша үйре­ну­ге оңай. Бір адам­дай қаза­қ­ша біл­сек те осы күн­гі аудар­ма сөз­дер­ді қаза­қ­ша білетін адам­ның өзінің түсі­нуі қиын. Мыс­лы су самыр, бұры­нғы қант диа­бетінің аудар­ма­сы, сынып — класс т.с.с болып кете береді. Ешқан­дай мағы­на жоқ. Диа­бет деген ауы­ру­дың бар екенін оры­стар­дан біл­ген екен­біз оған ұйал­май ақ қой­ай­ық. Орыс тіліне де басқа­да да кір­ме сөз­дер жетер­лік ауда­рып шала бүлін­ген ешкім­ді көр­медік”, деп жаза­ды тір­кел­ме­ген форум қонағы.

Алай­да, басқа оқыр­ма­ны­мыз оны­мен келіспейді:

“Автор­дың жазуы­нан оның шала сау­ат­ты пақыр екені көрініп тұр. Дәлел­ден қыз­ба­лық (эмо­ция) басым. Мысал ретін­де Гру­зия, Арме­ния, Үндістан, Қытай, Жапо­ния, Гре­ки­я­ны тар­туы еш ақы­лға сый­май­ды, өйт­кені ол елдер­дің халы­қта­ры өздерінің ескі жазу­ла­рын ешқа­шан өзгерт­пе­ген халы­қтар қата­ры­на жата­ды. Соның ішін­де гру­зин­дер мен армян­дар тіп­ті Ресей импе­ри­я­сы­ның басқа халы­қта­ры Кремль­дің теп­кісі­мен жазу­ла­рын неше мәр­те өзгер­ту­ге мәж­бүр болған кез­де де жазу өзгер­пе­ген (оры­стар тәрізді) “ерке” халы­қтар. Ал түр­кі-мұсыл­ман халы­қта­ры, мәсе­лен, өткен ғасыр­дың бірін­ші жар­ты­сын­да Мәс­ке­удің “қала­у­ы­мен” араб жазуын латын­шаға, латын­ша­ны кири­л­ге ауы­стыр­ды. Мына бай­ба­лам­шыл соны да біл­мей­тін­ге ұқсайды”.

Өз кезе­гін­де Apashka деп тір­кел­ген қол­да­ну­шы ұлт жанашырларына

мына­дай ақыл айтып­ты: “Айт­пақ­шы Мәм­бе­та­лин, Тай­жан, Сарым секіл­ді аза­мат­тар үкі­мет­ке ашық хат жаз­са қай­те­ді, онда лати­ни­ца­ға көшу бағ­дар­ла­ма­сын жария етуді сұра­са болар еді, сон­да оның кем­шілік­тері көрі­неді, ал ұлт пат­ри­от­та­ры өздерін нақты іспен айна­лы­сып жатқа­нын көр­се­те­тетін еді”.

Бұл кенеске олар құлақ аса ма жоқ па өздері біледі, ал басқа оқыр­ма­ны­мыз редак­ци­яға рені­шін былай деп біл­діреді, “неге лати­ни­ца­ға көшудің жақ­сы жақта­рын да жаз­бай­сыздар, әзір­бай­жан, түрік­мен, өзбек­тер­ді мысалға кел­тіріп, қан­дай мерзім­де жасал­ды, қан­дай қиын­ды­қты бастан кеш­кен­дері тура­лы. Бұл мәсе­ле­ге жан жақты қарау керек, әйте­уір билік­тің баста­ма­сын сына­са болға­ны ма сіздерге?”.

Пікір­ді қол­даған тағы бір тір­кел­ме­ген форум қонағы былай дей­ді “ия, лати­ни­ца­ға көшу керек, бірақ дәл қазір емес одан басқа маңы­зды мәсе­ле­лер толып жатқан шақта, ал НАН­ның сөзіне келетін бол­сақ, ол Ресей­дің шамы­на тиіп, ұлт­шыл­дар­дың алдын­да арзан ұпай жинау үшін айта салды”.

Латын қар­піне көшуді қол­да­май­тын­дар және қол­дай­тын­дар саны пікір біл­діру­шілер ара­са­ны­да бір­дей бол­ды десек қателеспеспіз.

Мыса­лы, бір оқыр­ман өз көзқа­ра­сын былай деп дәлел­дей­ді, “бүгін­гі ком­пью­тер­лен­ген заман­да лати­ни­ца­да жұмыс істеу оңай, ал қазір­гі қазақ алфа­ви­ті бой­ын­ша ком­пью­тер­де әріп­тер­ге орын да жет­пей­ді, сон­ды­қтан мен қаза­қ­ша бас­па­уға тыры­сам, ал орыс­ша және ағы­л­шын­ша өте жыл­дам басамын”.

Бұл тақы­рып­ты ұлт мәселісіне бұрып жібер­гісі келетін­дер де табыл­ды, тағы бір оқыр­ма­ны­мыз “бәрі бел­гілі бол­ды, лати­ни­ца қазақ тілін дамы­ту үшін емес орыс тіліне қар­сы кезек­ті күре­стің түрі, кон­сти­ту­ци­ядан орыс тіл­ді алып тастау керек деген ұсы­ныс секіл­ді” деп пікір біл­дір­ген екен. Ал кей­біре­улер, қала ата­у­лар тақы­ры­бы­на ауы­сып кет­кен: “оры­стар мың­даған қаза­қ­ша ата­у­лар­ды орыс­ша­лап алған, солар­ды қай­та­ру керек”. Оған басқа оқыр­ман “қан­дай ата­у­лар­ды айта­сын Кере­ку мен Қызы­л­жар ма? Бұл ұлт­шы­лар­дың шыға­рып алған өтірі­гі!” деп сөз қайтарады.

Мақа­лаға жиналған пікір­лер тіл­ге, ұлт­тық мәсе­ле­ге бай­ла­ны­сты тақы­рып­тар қызу талқы­ла­на­ты­нын тағы дәлел­деді. Бұл мәсе­ле­лер­дің шешіл­ме­ген тұста­ры көп болған­ды­қтан, қоғам­да қара­ма-қай­шы көзқа­рас­ты туды­рып оты­ра­ты­ны анық.

От редак­ции: На пись­мо чита­те­ля, высту­пив­ше­го про­тив пере­хо­да на лати­ни­цу посту­пи­ло боль­ше ком­мен­та­ри­ев, чем обыч­но на мате­ри­а­лы на казах­ском язы­ке. Ком­мен­та­то­ры раз­де­ли­лись надвое: тех, кто про­тив пере­хо­да, и те, кто за. Гости фору­ма от чисто линг­ви­сти­че­ской про­бле­мы неиз­беж­но ска­ти­лись к обсуж­де­нию нацво­про­са: пере­име­но­ва­ния горо­дов, поли­ти­ки наци­о­нал-пат­ри­о­тов и дру­гих тем.