Ертөстік Шрэктан асып түсе ала ма?

Елі­міз­де­гі кино­те­атр­лар­да 21 науры­здан бастап «Ертөстік және Айдаһар» атты алға­шқы отан­дық толы­қ­мет­раж­ды ани­ма­ци­я­лық фильм көр­сеті­ле баста­ды. Бір апта ішін­де 31 мил­ли­он тең­ге­ден астам жинаған мұльт­фильм ғалам­тор­да сан алу­ан пікір­лер тудыр­ды. Кей­біреу көре­рмен­дер сынап жат­са, кей­біре­улері мақтап жатты.

Автор: Асқар ҚУАТҰЛЫ

Есті­генім­ді айтай­ын ба, көр­генім­ді айтай­ын ба демек­ші, өткен дема­лы­ста бала шаға­мен «муль­тикті» көр­ген соң, өз ойла­рым­мен бөліскім келіп отыр. Ерте­гі десе жанып түсетін 3 балам кино­те­ат­рға күні-бұрын дай­ын­да­лып, ерекше шат көңіл­мен кел­ді. «Шрэк», «Мада­га­скар­дың» әндері­нен кей­ін экран­нан төгіл­ген қаза­қы әуен, қаза­қ­ша сөй­ле­ген кей­іп­кер­лер олар­ды кәдім­гі­дей қуант­ты. Мульт­фильм аяқталған­нан кей­ін де біразға дей­ін өздеріне келе алмай, бір-біріне көр­гені мен түй­генін жары­са айтып, дауы­ры­ғы­сты. Бала көңіл­ге «Ертөстік пен айдаһар» ұна­са керек. Бірақ 45 жыл­дан бері тың да соны дүниені сары­ла күт­кен ере­сек көре­рмен көкей­іне не түй­ді? Мульт­фильм­нің режис­сер­лері — Жәкен Дәне­нов пен Рустам Тұра­ли­ев 3 жыл­дан астам уақыт, 3 мил­ли­он дол­лар кетір­ген туын­ды неге бәрінің көңілі­нен шықпады?

«Қаза­қ­фильм» кино­сту­ди­я­сы­ның бас­шы­сы Ермек Аман­ша­ев­тың айтуын­ша, кино­сту­дия жаны­нан 3 жарым жыл бұрын ашы­лған Ани­ма­ция орта­лы­ғын­да «Ер Төстік және Айдаһар» ани­ма­ци­я­лық филь­мінің жұмысы тоқта­май жүріп оты­рған екен. Шығар­ма­ның сюжеті Ер Төстік эпо­сы­ның маз­мұ­ны­на негіз­дел­ген. Рас, Қаза­қстан Тәу­ел­сіздік алға­лы шыққан алға­шқы толы­қ­мет­раж­ды 3D фор­ма­тын­да шығар­ма, қаза­қтар түсір­ген тыр­нақал­ды ани­ма­ци­я­лық туын­ды деп өзі­мізді жұба­туға бола­ды. Бірақ сапа мен талға­мы жоға­ры көре­рмен­нің көзі­мен қара­сақ қалай? Қаза­қтың қара­до­ма­лақта­ры, әсіре­се, ауыл­дың құм­дағын шаңы­тып өскен бүгін­гі ұрпақ ара­сын­да «Ертөстік» ерте­гісін оқы­маған, Ертөстік секіл­ді рухы биік батыр­ды біл­мей­тін­дері некен-саяқ. Тіп­ті, жоқ десек те, артық айтқан­дық емес. Өйт­кені, көп бала Ертөстік­ке елік­те­ді, Ертөстік сияқты батыр болуға ұмтыл­ды. Ата­сы мен әже­сінің қоңыр мақам­мен: «Баяғы­да Ерна­зар дей­тін бай болып­ты. Оның сегіз ұлы болып­ты» деп баста­ла­тын ерте­гісін кез кел­ген қара­до­ма­лақ іліп әкетіп, «Сегіз ұлым бір төбе, Ертөсті­гім бір төбе» дей­тін тұсы­на айры­қ­ша тоқта­ла­тын. «Ертөстік­те­гі» бала­лар­дың көңіліне жақын кей­іп­кер­лер — Ертөстік, Кен­же­кей, Шалқұй­рық, Перінің қызы Бек­то­ры, мыстан кем­пір, Шой­ы­нқұлақ, Көл­та­уы­сар, Тау­соғар, Жела­яқтар атты кей­іп­кер­лер­дің бәрі бала­ларға жат емес.

Бірақ ерте­гіні мульт­фильм­ге айнал­ды­рған сце­на­рий автор­ла­ры біз білетін «Ертөстік­ке» біраз өзгер­ту­лер енгізіп­ті. Біз­ге бала күн­нен жақ­сы таныс кей­іп­кер­лер­дің көп­шілі­гі кез­дес­пей­ді. Бәл­кім кітап­тағы ерте­гіні экран бетін­де айныт­пай қай­та­лау қиын шығар. Бірақ түп­нұсқа­дан алшақ кету де — жаң­сақтық, деп ойла­мын. Оның ішін­де­гі шетел­дік мульт­фильм­дер­ден таныс кей­бір пер­со­на­ж­дың кез­де­суі қазір­гі қара­до­ма­лақтарға таң­сық бол­маған­мен, қазақ ерте­гісіне кітап­тар­дан сусын­дап өскен аға буын өкіл­деріне шыны­мен бір­түр­лі көрінді.

Ертөстік» ерте­гісіне тән кей­іп­кер­лер саны­ның қысқа­рып қалға­ны түсініксіз. Бұл орай­да «Егер менің құдіретім бол­са, «Қазақ ерте­гілері» атты ани­ма­ци­я­лық орта­лық ашып, алты том­дық қазақ ерте­гілерін бірін­ші бет­тен бастап, түсірер едім» деп арман­даған бел­гілі жазу­шы Дулат Иса­бе­ков мульт­фильм­ді сце­на­рий­сіз түсі­ре беру­ге бола­ты­нын, себебі, сце­на­рий жазғалған­да ерте­гі өзгеріс­ке ұшы­рай­ты­нын көл­де­нең тартты.

«Ертөстік пен Айдаһар­дағы» тағы бір кем­шін тұс, мыстан кем­пір­дің қызы Бек­то­ры Ертөстік­тің сүй­гені Кен­же­кей­дің бей­несіне еніп алып, батыр­ды алдап, арба­уға тыры­са­ды. Бұл жер­де айты­ла­тын мәсе­ле­се, перінің қызы қан­дай кей­іп­ке (жыланға, ада­мға, тасқа, затқа т.б.) де оңай айна­ла­ты­ны бел­гілі. Енде­ше екі Кен­же­кей­мен Ертөстік­тің басын қаты­рған­ша, басқа сұлу қызға айна­лу арқы­лы ерте­гіні қызы­қты да шырға­лаң етіп өрбіту­ге бола­тын еді. Екін­ші­ден, ерте­гінің ең қызық жері — Ертөстік­тің жер асты­на түсуі. Бірақ мульт­фильм­де батыр­дың жер­дің асты­на қалай түс­кені көр­сетіл­мей­ді. Тағы бір қызы­қты тұс — Шалқұй­ры­қтың қара жер­ді теуіп кеп жіберіп, жеті қат жер­дің асты­на түсіп кететін сәті. Бала­лар­дың дем­дерін ішіне ала оқи­тын осы тұста та мульт­фильм­нен тыс қалған. Жылан бапы­лар да көз­ге шалын­ба­ды. Кітап пен экран­дағы «Ертөстік­тің» ара­сы алшақ дей­тіні­міз сон­ды­қтан. «Ертөстік пен Айдаһар­ды» қолға алған­дар сая­сат аулы­ы­нан алы­сқа ұзай алмаған сияқты. Мәсе­лен, ерте­гі­де Ертөстік­ті жер асты­нан Самұрық құс шыға­рып ала­ды. Ал мульт­фильм­де­гі самұрық «Бәй­те­рекке» ұқсас. Сірә, билік­ке жал­тақтаған­дар жағым­паз­ды­ққа ұрын­са керек… Алып құс — Самұрық келе жатқан­да жел тұрып, дауыл соғып, жаң­быр жау­уы тиіс еді. Ал ани­ма­ци­я­лық құс мұн­дай кере­мет­тен ада боп шықты. аза­қтың ауыз әде­би­етін­де тас­бақа ешқа­шан ерлік­тің, батыр­лық пен мәрт­тік­тің сим­во­лы ретін­де беріл­ме­ген. Сосын Ертөстік батыр тек айдаһар­мен алы­су­мен шек­тел­ме­ген. Жер бетін­де­гі тір­шілік біт­кен­нің бей­ғам өмір сүруін, тыны­штық пен бей­біт­шілік орна­уын, әділет­тілік­тің сал­та­нат құруын көз­деп, сол жол­да күрес­кен. «Ертөстік пен айдаһар» деген атау бейне батыр­дың күшін айдаһар­мен шек­теп қой­ған секіл­ді көрі­неді. Егер кітап­тан сусын­дап өскен ерте­гі­де­гі­дей жай ғана «Ертөстік» деп қой­са, әңгі­ме басқа».

Көре­рмен ретін­де ой түй­сек, мульт­фильм­нің жары­ққа шығуы — көңіл қуан­тар­лық іс. Әрі бюд­жет­тен қыру­ар қара­жат бөлініп жатқан­да бала­ларға арналған тың дүни­е­лер­дің тууы — заң­ды­лық. Енді­гі кезек­те «Алтын сақа», «Кен­де­бай», «Күн астын­дағы Күні­кей қыз» сияқты басқа да қазақ ерте­гілерін мульт­фильм кей­іп­кер­лері арқы­лы сөй­лет­сек, бала тәр­би­есі, келе­шек ұрпақ тәр­би­есіне қомақты үлес қосы­ла­ры анық. Оның үстіне, қазақ ерте­гілерін­де жеті басты айдаһар, жеті көзді дәу, алып ары­стан т.б. бала қия­лын шары­қта­тын кей­іп­кер­лер көп. Тек соны қаза­қы қалып­тан алы­стат­пай, бала көңіл­дер­ге ұнам­ды етіп шыға­ра біл­сек, құба-құп. Мұн­дай­да арнайы ани­ма­ци­я­лық сту­дия ашу ісін қолға алу мңы­зды. Өйт­кені, экранға шыға­тын дүни­е­лер­дің бар­лы­ғын «Қаза­қ­фильм­ге» жүк­тей беру — қисын­сыз. Ани­ма­ци­я­лық сту­дия ашып, жыл онекі ай бойы мульт­фильм­дер түсіру­ге ден қой­сақ, қаза­қтың қара­до­ма­лақта­ры Бэт­мен, Шрек, Спай­дер­мен т.б. елік­те­мей, яғни, ұлт­тық құн­ды­лы­қтар­ды бой­ға сіңіріп өседі.

Ори­ги­нал статьи: 

Ертөстік Шрэк­тан асып түсе ала ма?